Patrizi, Francesco

Nova de universis philosophia

tum, multo magis quam aqua potabilis, et
calidum natura est, et particeps est om-
nium partium, humoris, et spiritus, et ter-
rae.
Sed et Strabo maris cognovit calorem,
dum scribit:

Πολὺς δὲ καὶ ὁ θύννος συνελαυνέται δεῦρο ὐπὸ τῆς
ἀλέης τῆς ἐξωθεν παλαιᾶς πιὼν καὶ παχὺς.
Multus etiam Thunnus compellitur huc, e
calore externi maris veteris, pinguis, et
crassus.
Concludamus igitur, utrumque hunc ma-
ris universi motum alterum sensibilem, ac se-
re insensibilem alterum, esse proprium, et na-
turalem. Et eorum causam esse, cum Soli sub-
diti calorem, tum calorem mari proprium, et
essentialem. Qui dum ipsum fervere faciunt,
et spiritum in eo generant, per quem attolli-
tur, et eo exeunte, et evaporante residet. Rur-
sus, alio mox generato, iterum elevatur, ite-
rumque perpetuis vicibus etiam in summa
tranquillitate, et resedeat, et intumescat, et un-
dam ad littus leniter pellat. Haec de universi
maris motibus duobus, universalibus. Nam
et in Mediterraneis omnibus, et in toto ocea-
no reperiri pro comperto nostra aetate habe-
mus. Sed sunt quatuor aut etiam quinque alii,
naturales itidem maris motus. Quorum prior
diurnus est, alter hebdomadarius, tertius est
menstruus. Quartus semestris. Quintus an-
nuus. Quis credat tantann in uno corpore na-
turalium motuum varietatem? Apud veteres,
referente eodem Strabone, Posidonius quin-
que horum, motus tres cognovit, diurnum
menstruum, annualem. Per quos inquit ma-
re, coeli motus imitari. Sympathia quadam
quam cum Luna habet. Diurnum autem ma-
ris motum vocat, eum, qui actus, et receptio-
re voce, fluxus et refluxus nominatur. De
quo, quia multas ambages habet, in sequentem
librum disputationem differamus. Reliquos
hoc libro ordine prosequamur: motum eum
quem Posidonius Menstruum appellaverat,
nos hebdomadarium nuncupamus, quoniam,
per singulas mensis fit hebdomadas, neque
totius mensis, moratur absolutionem. Eius
sententiam Strabo explicat his verbis:

Τὴν δὲ μηνιαῖαν, ὅτι μέγισται μὲν αί παλίρροιαι γί-
γνονται περὶ τὰς σύνοδους, εἶτα μειοῦνται μέχρι
δίχοτόμου πάλιν δ'αὔξονται μέχρι πανσεληνου
καὶ μειοῦνται πάλιν ἔως διχοτόμου φθιναδος. Εἶτα
ἔως τῶν συνόδων αἱ αὐξήσεις, πλεονάζειν, καὶ χρόνῳ,
καὶ τάχει τὰς αὐξήσεις.
“Menstruum vero, quoniam maximi fiunt
refluxus, circa coniunctiones, deinde mi-
nuuntur usque ad dimidiatam Lunam. Rur-
sus augentur, usque ad plenilunium. Ite-
rumque minuuntur, usque ad secundam
dimidiatam. Deinde usque ad convenctio-
nem iterum crescunt, et incrementa hac
se se, et tempore, et velocitate, superant.”
Hi autem motus non tam menstrui sunt,
quam hebdomadarii. Fiunt quidem intra unum
mensem omnes, sed per hebdomadas dividun-
tur. Hoc enim est longis nautarum observa-
tionibus deprehensum, ut die una ante Lunae
cum Sole coitum, et coitus die, et duobus se-
quentibus, mare in alto pelago maxime intu-
tumescit, et maxime detumescit. Et tunc ma-
ris fluxus ad terram, et refluxus a terra fiunt
velocissimi. Ob haec tum tumoris, tum cursus
incrementa, iis quatuor diebus, mare vivum
appellant. Quarta a coitu die, minus crescit,
minusque decrescit. Et fluxus, et refluxus mi-
nus sunt celeres. Quinta die omnia minus.
Sexta quoque minus omnia. Septima vero,
quae est una, ante Lunae quadram. Et sequenti
octava, qua fit dimidiata. Et nona quae est una
post quadram, die. (Quod Plinius in Euripo
Euboico tantum annotavit) mare totem, nec
intumescit fere, nec detumescit, nec fluit, nec
refluit. Ideo nautae per tres hosce dies, aquas
mortuas esse dicunt. Post quos iterum incre-
mentum suscipit ita, ut decima a coitu die, sex-
tae respondeat, undecima respondeat quintae,
duodecima quartae, et incrementis aequali-
bus, et decrementis, et fluxibus et refluxibus.
Tertiadecima vero dies post coitum respon-
det diei quae coitum praecessit. Quartadecima
in qua est plenilunium respodet diei coniun-
ctionis. Quintadecima respondet, diei secun-
dae a coniunctione. Sextadecima tertiae, in
quibus quatuor maxima fiunt iterum incre-
menta, et decrementa maxima medio in pe-
lago. Et per consequens, ad littora, fluxus ma-
ximi, et celerimi refluxus. Ab hoc sextodeci-
mo die, decimus septimus, in diminutione
respondet quartae a coitione diei. Decimo-
ctava quintae, Decima nona sextae, vigesima
septimae post hanc 21, 22, 23, quieti dantur.
Sequentes quatuor incremento 24, 25 et 26
et 27. Vigesima vero octava prima iterum est,
summi augmenti ante coniunctionem. Vige-
sima autem nona dies, dies est coniunctionis.
Aqua, eaedem ordine recurrunt vices, ita ut hi
maris motus, summa quadam constent har-
monia. Nam summae plenitudini bis quater
dantur dies, decremento bis tres, quieti itidem
bis tres, incremento bis quatuor. Quae sane
vir harmonicus possit, ad harmoniarum redu-
cere rationes diatessaron, diapente, et diapas-
son replicatas, et per hebdomadas distribu-
tas.
Menstruus vero Posidonii motus, non nisi
ille est, qui in coniunctione fit, quem ait, et
celeritate, et tempore, alios superare. Quod

pagina successiva »

p. VII, 136v