BIVIO: Biblioteca Virtuale On-Line

Galilei, Galileo

Il Saggiatore


d'essaltar questo strumento con queste vostre nuove facoltà sì am-
mirande, se non volete porlo in ultimo dispregio appresso quelli che
sin qui l'ànno avuto in poca stima. Ed avvertite che io in questo
conto vi ho passata come cosa vera una partita ch'è falsa, cioè che
la luce ingagliardita mediante l'union de' raggi, renda l'oggetto ve-
duto più luminoso. Sarebbe vero questo, quando tal luce andasse a
trovar l'oggetto; ma ella vien verso l'occhio, il che produce poi
contrario effetto: imperò che, oltre all'offender la vista, rende il
mezo più luminoso, ed il mezo più luminoso fa apparir (come credo
che voi sappiate) gli oggetti più oscuri; ché per questa sola cagione
le stelle più risplendenti si mostrano quanto più l'aria della notte
divien tenebrosa, e nello schiarirsi l'aria si mostrano più fosche. Que-
ste cose, come vede V. S. Illustrissima, son tanto manifeste, che non
mi lasciano credere che al Sarsi possano essere state incognite, ma
ch'egli più tosto per mostrar la vivezza del suo ingegno si sia messo
a dimostrare un paradosso, che perch'egli così internamente cre-
desse. Ed in questa opinione mi conferma l'ultima sua conclusione,
dove, per mostrar (cred'io) ch'egli ha parlato per ischerzo, serra con
quelle parole: «Affermo dunque, con tanta verità dirsi che il tele-
scopio illumina le stelle, con quanta si dice che il medesimo le in-
grandisce». V. S. Illustrissima sa poi che ed egli ed il suo Maestro
ànno sempre detto, e dicono ancora, ch'ei non l'ingrandisce punto;
la qual conclusione si sforza il Sarsi di sostenere ancora, come ve-
dremo, nelle cose che seguono qui appresso.
13. Legga dunque V. S. Illustrissima: Ad tertium argumentum <propero, quod iisdem mihi verbis hoc loco referen-
dum arbitror; ut nimirum omnes intelligant, quid illud tandem fuerit, quo se
vehementer adeo offensum profitetur Galilaeus. Sic enim se habet: «Illud, tertio
loco, hoc idem persuadet: quod cometa, tubo optico inspectus, vix ullum passus
est incrementum; longa tamen experientia compertum est atque opticis ratio-
nibus comprobatum, quaecunque hoc instrumento conspiciuntur, maiora videri
quam nudis oculis inspecta compareant, ea tamen lege, ut minus ac minus sen-
tiant ex illo incrementum, quo magis ab oculo remota fuerint; ex quo fit ut
stellae fixae, a nobis omnium remotissimae, nullam sensibilem ab illo recipiant
magnitudinem. Cum ergo parum admodum augeri visus sit cometa, multo a nobis
remotior quam Luna dicendus erit, cum haec tubo inspecta longe maior ap-
pareat. Scio hoc argumentum parvi apud aliquos fuisse momenti: sed hi for-
tasse parum opticae principia perpendunt, ex quibus necesse est huic eidem
maximam inesse vim ad hoc quod agimus persuadendum
». Hic ego praemit-
tere, primum, habeo, quorsum huiusmodi argumentum Disputationi nostrae in-
textum fuerit: non enim velim maiori id apud alios in pretio haberi, quam apud
nos; neque ii sumus qui emptoribus fucum faciamus, sed tanti merces nostras ven-
dimus quanti valent.
Cum igitur ad Magistrum meum ex multis Europae partibus illustrium astro-
nomorum observationes perferrentur, nemo illorum tunc fuit, qui illud etiam po-
stremo loco non adderet, cometam a se longiori specillo observatum vix ullum
incrementum suscepisse, ex qua observatione deducerent, illum saltem supra Lu-
nam statuendum; cumque hoc etiam, ut caetera, variis hominum inter frequen-
tium coetus sermonibus agitaretur, non defuere qui palam ac libere assererent,
nullam huic argumento fidem habendam, tubum hunc larvas oculis ingerere ac
variis animum deludere imaginibus, quare, sicuti ne ea quidem quae cominus
aspiciinus sincera ac sine ludificationibus ostendit, ita illum multo minus ea quae
longe a nobis reinota sunt, non nisi larvata atque deformia monstratururn. Ut
ergo et amicorum observationibus aliquid dedisse videremur ac simul eorum
inscitiam, quibus instrumentum hoc nullo erat in precio, publice redargueremus,
hoc argumentum tertio loco apponendum, ac postrema ea verba, quibus offensum
se dicit Galilaeus, addenda, existimavimus, de homine bene potius nos hinc
meritos, quam male, sperantes, dum tubum hunc, quamvis non foetum, alumnum
certe ipsius, ab invidorum calumniis tueremur. Caeterum, quanti hoc ar-
gumentum apud nos esset, satis arbitror ex eo poterat intelligi, quod
paucis adeo ac plane ieiune propositum fuerit, cum prius reliqua duo longe ac-
curatius ac fusius fuissent explicata. Neque Galilaeum haec ipsa latuerunt, si
quod res est fateri velit. Cum enim rescissemus, eo illum argumento graviter
commotum, quod existimaret se unum iis verbis peti, curavit Magister meus illi
per amicos significari, nihil unquam minus se cogitasse, quam ut eum verbo vel
scripto laederet; cumque iis, a quibus haec acceperat, Galilaeus pacatum iam
atque eorum dictis acquiescentem animum ostendisset, maluit tamen postea,
quantum in se fuit, amicum>
quam dictum perdere
.
Intorno alle cose qui scritte mi si fa da considerar, nel primo
luogo, qual possa esser la cagione per la quale il Sarsi abbia scritto
ch'io grandemente mi sia lamentato del P. Grassi, avvenga che nel
trattato del Sig. Mario non vi è pur ombra di mie querele, né io
già mai con alcuno, né anco con me stesso, mi son doluto, né meno
ho conosciuto d'aver cagion di dolermi; e gran semplicità mi par-
rebbe di chi si dolesse che uomini di gran nome fusser contrari alle
sue opinioni, quantunque volta egli avesse modi facili ed evidenti da
poterle dimostrar vere, quali son sicuro d'aver io: tal che a me non
si rappresenta altra cagione, se non che 'l Sarsi sotto questa finzione
ha voluto ascondere, non so già perché, suoi interni motivi che l'ànno


pagina successiva »
 
p. 256